دین حکومتی یا حکومت دینی

علیرضا شاه فضل

این روزها بحث بر سر به زور فرستادن مردم به بهشت زیاد است و هر کسی از زاویه ای به این موضوع می پردازد. بنده هم از دریچه ای این موضوع مهم را بررسی می کنم و قضاوت را به خوانندگان عزیز می سپارم.

دین حکومتی، به معنی دینی است که از حکومت گرفته شده باشد و مردم به خاطر جهت دهیِ حکومت، دین را بپذیرند. این فرضیه دو حالت دارد:

حالت اول این است که حکومت زمینه های دینداری مردم را فراهم کند و قوانین اجتماعی را به گونه ای تنظیم کند که دینداران به راحتی بتوانند به وظیفه دینی خود عمل کنند و به عبارتی اگر مردم خواستند دینداری کنند؛ مانعی از طرف حکومت سر راه خود احساس نکنند. در این حالت حکومت به مردم معرفت می دهد و تلاش می کند مردم دین را بفهمند و آن را اجرا کنند.

حالت دوم این است که حکومت بر دینداری مردم نظارت کند و هر گاه مردم خواستند دین را -حتی در محدوده ی شخصی خود- زیر پا بگذارند؛ حکومت ورود پیدا کند و مانع آنها بشود. در این حالت مردم باید به خاطر اینکه حکومت آنها را مجبور می کند؛ دین را رعایت کنند. نه به خاطر این که خودشان دین را انتخاب کرده اند.

اما حکومت دینی به معنی حکومتی است که مسائل اصلی و اساسی خود را از دین گرفته باشد و قوانین و ضوابط خود را با شرع بسنجد و هر حکم و قانونی را که دین رد می کند کنار بگذارد. در این فرض لازم نیست هر چه که در حکومت می گذرد از دین گرفته باشد بلکه لازم است احکام حکومتی با دین در تضاد نباشد. در یک حکومت دینی شرط نیست که مردم همگی دیندار باشند و به دین ملتزم باشند؛ بلکه باید مقررات حاکم، دینی باشد.

اگر گذری به تاریخ اسلام و دوران حاکمیت پیامبر و امیرالمومنین علیهما السلام و حتی دوران حکومتی سایر انبیا که حکومت داشته اند (مانند حضرت داوود و سلیمان و یوسف و امثالهم) بیاندازیم؛ این مساله نمود روشنی دارد که اولیاء الهی دنبال تشکیل حکومت دینی بوده اند. اما دنبال این نبوده اند که مردم دین حکومتی به معنی دوم را داشته باشند؛ چرا که دین حکومتی به معنی گفته شده در پیشگاه خداوند ارزشی ندارد و هر لحظه ممکن است این نوع دینداری آسیب ببیند و مردم حتی در مواردی مقاومت کنند و کار به لجبازی هم برسد.

بنابراین آنچه مهم و وظیفه حکومت است به صورت عمده در دو چیز خلاصه می شود: اول وضع قوانین بر اساس دین و اجرای احکام بر اساس دین و دوم معرفت بخشی به مردم و تلاش در جهت دیندار شدن اختیاری مردم.