وضعیت نگرانکننده گرانی میوه و سبزیجات در بازار ایران، به ویژه در هفتههای اخیر، نگرانیهای جدی برای خانوارها ایجاد کرده است. با ثبت ارقام جدید برای محصولاتی چون خیار و گوجه فرنگی، بسیاری از شهروندان از عدم توانایی خود برای تامین اقلام ضروری سبد غذایی خود خبر میدهند. این موج گرانی میوه و سبزیجات، فراتر از نوسانات فصلی، به یک چالش پایدار برای معیشت خانوارها تبدیل شده است.
گرانی میوه و سبزیجات؛ خیار و گوجه فرنگی در صدر افزایش قیمتها
بررسیهای میدانی از بازار صیفیجات در هفته منتهی به ۲۶ آبان ماه سال جاری نشان میدهد که قیمت خیار به مرز ۷۹ هزار تومان و قیمت گوجه فرنگی به حدود ۶۹ هزار تومان برای هر کیلوگرم رسیده است. این افزایش چشمگیر در حالی رخ میدهد که هیچ گزارشی مبنی بر بارشهای سنگین یا مشکلات حمل و نقل که معمولاً بهانهای برای بالا رفتن قیمت سبزیجات است، وجود ندارد. این شرایط، گمانهزنیها را درباره دلایل واقعی این گرانی میوه و سبزیجات و اقلام اساسی تقویت میکند و این پرسش را مطرح میکند که چرا در غیاب دلایل مرسوم، شاهد چنین جهش قیمتی هستیم.
بازار میوه در تب گرانی؛ از ازگیل تا توت فرنگی با قیمتهای نجومی
نه تنها صیفیجات، بلکه بخش عمدهای از بازار میوه نیز از موج گرانی میوه و سبزیجات بینصیب نمانده است. قیمتها در میوهفروشیهای مناطق مرکزی و پایینشهر، حکایت از وضعیت دشوار برای خریداران دارد. برخی از مهمترین اقلام میوه با قیمتهای قابل توجه عرضه میشوند:
هر کیلوگرم ازگیل: ۱۶۸ تا ۲۲۰ هزار تومان
هر کیلوگرم انار: ۷۸ تا ۲۲۰ هزار تومان
هر کیلوگرم پرتقال (جنوب): ۱۱۰ تا ۱۹۸ هزار تومان
هر بسته توت فرنگی: ۳۲۰ هزار تومان
در همین حال، میوههایی نظیر موز با قیمت ۱۱۰ تا ۱۳۹ هزار تومان و آناناس تا ۴۸۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم، از دسترس بسیاری از خانوادهها خارج شدهاند و دیگر به عنوان اقلام مصرفی روزانه در سبد خرید اکثریت جامعه جایی ندارند.
سبزیجات نیز در مسیر گرانی؛ چالشهای تهیه اقلام اساسی
در کنار گرانی میوه و سبزیجات، تهیه سبزیجات تازه نیز به دغدغهای جدی تبدیل شده است. بسیاری از اقلام روزمره با قیمتهایی به مراتب بالاتر از توان خرید بسیاری از اقشار جامعه عرضه میشوند:
هر کیلوگرم بادمجان: ۲۶ تا ۴۹.۸۰۰ هزار تومان
هر کیلوگرم کاهو رسمی: ۳۵ تا ۵۹ هزار تومان
هر کیلوگرم گوجهفرنگی: ۴۸ تا ۶۹.۸۰۰ هزار تومان
هر کیلوگرم سیبزمینی: ۳۵ تا ۴۲.۸۰۰ هزار تومان
حتی اقلامی چون پیاز (در انواع سفید، زرد و قرمز) نیز با قیمتهایی بین ۲۲ تا ۳۹.۸۰۰ هزار تومان به فروش میرسند که نشاندهنده یک گرانی فراگیر در این بخش است. این افزایش قیمتها فشار مضاعفی بر بودجه خانوار وارد کرده و حتی تهیه یک وعده غذایی ساده را دشوارتر ساخته است.
شکاف قیمتی؛ تفاوت فاحش قیمت میوه و سبزیجات در میدان و خردهفروشی
یکی از نکات قابل توجه در بازار کنونی میوه و سبزیجات، اختلاف فاحش قیمتها میان میادین میوه و ترهبار و خردهفروشیهای سطح شهر است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، این اختلاف قیمت برای میوهها به ۳۹ درصد و برای سبزیجات به ۲۳ درصد میرسد. این شکاف قیمتی، سوالاتی را درباره نقش واسطهها و شبکههای توزیع در افزایش نهایی قیمت میوه و سبزیجات برای مصرفکننده نهایی مطرح میکند و میتواند سهم قابل توجهی در گرانی میوه و سبزیجات داشته باشد. این وضعیت نشان میدهد که مصرفکننده نهایی بار اصلی ناکارآمدیهای سیستم توزیع را به دوش میکشد.
عوامل مؤثر بر گرانی میوه و سبزیجات و راهکارهای احتمالی
گرانی میوه و سبزیجات پدیدهای چندوجهی است که عوامل مختلفی در بروز آن دخیل هستند. علاوه بر عوامل سنتی نظیر شرایط جوی و هزینههای حملونقل که در این مورد اخیر بهانهای برای افزایش قیمتها نیست، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تورم عمومی و کاهش قدرت خرید: افزایش نرخ تورم و کاهش ارزش پول ملی، به طور مستقیم بر هزینههای تولید (بذر، کود، سم، کارگر، سوخت) تاثیر میگذارد و در نهایت به افزایش قیمت میوه و سبزیجات منجر میشود.
مشکلات زنجیره تامین و توزیع: ضعف در مدیریت زنجیره تامین، وجود واسطههای متعدد و عدم وجود سیستم توزیع یکپارچه و کارآمد، هر یک به سهم خود باعث افزایش قیمت نهایی محصول برای مصرفکننده میشود.
سیاستهای صادراتی: در برخی موارد، تصمیمات مرتبط با صادرات محصولات کشاورزی میتواند به کاهش عرضه داخلی و به تبع آن گرانی میوه و سبزیجات در بازار داخل منجر شود، بدون آنکه نیازهای بازار داخلی به درستی سنجیده شوند.
نظارت ناکافی بر بازار: ضعف در نظارت بر بازار و عدم برخورد قاطع با گرانفروشی و احتکار، بستر را برای سودجویی و افزایش بیرویه قیمتها فراهم میآورد.
برای مقابله با گرانی میوه و سبزیجات، اتخاذ رویکردهای جامع و هماهنگ از جمله حمایت از کشاورزان، بهینهسازی زنجیره تامین، تقویت نظارتها و اجرای سیاستهای هوشمندانه صادراتی ضروری به نظر میرسد تا سفره خانوارها بیش از این تحت فشار قرار نگیرد و دسترسی به اقلام غذایی اساسی برای همه شهروندان امکانپذیر باشد.