در راستای برنامه های دولت برای مشارکت  مردم در انجام امورات خود،کاهش رشد مهاجرت از روستا به شهر و کنترل تورم،  تشکیل شهرهای جدید بعنوان یک راهکار پیشگیرانه  در سال 1364 روی میز کار دولت قرار گرفت .شهرهای جدید در راستای تعدیل روند سرسام آور رشد تصاعدی قیمت زمین و مسکن در شهرهای بزرگ شکل گرفت و عمده ترین هدف آن جلوگیری از مهاجرت سکنه روستاها به شهر بود که از طرفی به کاهش تولید در روستاها منجر می شد  و از طرفی دیگر به بحران جمعیتی و اقتصادی شهرها دامن می زد.در این راستا روستاهایی هم که از فاکتور جمعیتی مناسبی که استانداردهای وزارت کشور تعیین کرده بود برخوردار بودند در زمره شهرها قرار گرفته و جمعیت آنها مفتخر به دریافت عنوان شهروند شدند.

اقاي مهندس محمد قوامي

بنام خدا

شهرهای جدید و حاشیه هایی پیرامون آن

در راستای برنامه های دولت برای مشارکت  مردم در انجام امورات خود،کاهش رشد مهاجرت از روستا به شهر و کنترل تورم،  تشکیل شهرهای جدید بعنوان یک راهکار پیشگیرانه  در سال 1364 روی میز کار دولت قرار گرفت .شهرهای جدید در راستای تعدیل روند سرسام آور رشد تصاعدی قیمت زمین و مسکن در شهرهای بزرگ شکل گرفت و عمده ترین هدف آن جلوگیری از مهاجرت سکنه روستاها به شهر بود که از طرفی به کاهش تولید در روستاها منجر می شد  و از طرفی دیگر به بحران جمعیتی و اقتصادی شهرها دامن می زد.در این راستا روستاهایی هم که از فاکتور جمعیتی مناسبی که استانداردهای وزارت کشور تعیین کرده بود برخوردار بودند در زمره شهرها قرار گرفته و جمعیت آنها مفتخر به دریافت عنوان شهروند شدند.

البته تفاوتهایی در بافت جمعیتی این شهر های جدید با شهر های دیگر محسوس بود اینکه جمعیت این روستاهای تازه شهر شده هنوز فاکتور تولید کنندگی را با خود داشتند و هنوز به زندگی مصرفی شهری عادت نکرده بودند.بعضی مشاغل کاذب مثل دلالی زمین و مسکن هنوز بینشان رایج نشده بود و مشکلات فرهنگی زندگی شهری هم هنوز جایی بینشان نداشت .بسیار پایبند ارزشها و عقاید و سنتها بودند و کمتر به زندگی تجملاتی شهری می اندیشیدند.ناگفته نماند با آمدن برخی جلوه ها و امکانات زندگی شهری سطح زندگی آنها کمی بهتر شده بود.با فراگیر شدن تکنولوژی و صنعت ارتباطات و با تغییر فضای رکود سنتی قبل با تحرک آگاهی و رشد شتابان اطلاعات، دیر زمانی نمی پایید که جمعیت این شهرهای جدید گوی سبقت را در پیروی از سبکهای زندگی شهری از شهر های دیگر می ربودند.

از آنجا که مسائل اجتماعی گاهاَ ماهیتی چند وجهی دارند یا بعبارتی مثلا اگر طرحی برای مهار یک ناهنجاری پیاده سازی شود بنا به ماهیت طرح ممکن است منجر به ایجاد برخی جنبه های نامطلوب و گاها ناهنجار دیگر گردد  بنابراین طرح ایجاد شهر های جدید نیز با این فرض که در رسالت خود برای مهار تورم و کنترل مهاجرتهای غیر ضروری  و کاهش خلا ناشی از کمبود امکانات در شهرها ،درست و موفق عمل کرده باشد ولی در کنار این موفقیتها ایجاد برخی ناهنجاریها را در پی داشت که البته با کار علمی و مطالعات لازم قابل مدیریت و کنترل هستند. آنچه مهم است نحوه برخورد مدیران شهری ،شورای شهر و شهرداری با این قبیل تبعات است.بی شک اینگونه تبعات منفی اگر با برنامه ریزیهای علمی و حساب شده ودر  درازمدت مهار نشوند شاهد نتایج غیر قابل قبولی در تمامی زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خواهیم بود.

اطلاق عنوان شهر به برخی روستاهای تازه شهر شده شاید خیلی ایده آل و سازنده فرض شود و نوع مطالبات جمعیت ساکن را بکلی متحول کند ولی باید به بعضی حاشیه های آن نیز توجه کافی داشت آنهم نه در مقطع زمانی کوتاه مدت.

بعنوان نمونه شاهد هستیم با گذشت فقط چند سال از اجرای این طرح ماهیت مطالبات فرهنگی و اقتصادی مردم بکلی عوض شده و فرایند خوگرفتن به زندگی مصرف گرایانه شهری ،فاصله گرفتن از تولید که البته خود معلول یکسری علل و عوامل بیرونی است که باید در جای خود بررسی شود، اشتغال  در برخی مشاغل کاذب شهری که البته درآمدهای خالص بالایی را هم بدون هیچ گونه زحمتی به ذهن متبادر می سازد مثل دلالی زمین و مسکن و به تبع آن ایجاد بازار سیاه در بعضی معاملات اقتصادی،فاصله گرفتن از سنتها و ارزشها و روی آوردن به تجملات زندگی شهری و یکسری عواقب فرهنگی دیگر همه می توانند بعنوان تبعات تغییر ساختار اجتماعی از روستا به شهر باشند .البته واضح است که تاثیر اینگونه تبعات به بافت جمعیتی جامعه مد نظر، بستگی داشته و زمان تاثیر گذاری آن از یک نمونه تا نمونه دیگر متفاوت است.

بهر حال زندگی شهر نشینی مختصات خاص خودش را دارد و دگردیسی عمیقی را در زمینه های مختلف اجتماع می طلبد.برای ترمیم  تبعات این دگردیسی نیاز به برنامه ریزیهای مدون و علمی احساس  می شود که مبتنی بر داده های صحیح باشند.

نمونه ای از این تبعات می تواند اینگونه مطرح شود که با در نظر گرفتن میانگین سنی جمعیت شاغل در حرفه کشاورزی که در زمینه تولید محصولات کشاورزی فعال هستند و یا مشاغلی از این دست مثل تولید فرش دستی و غیره با فرض نبود زیر ساختهای لازم جهت حمایت و توسعه چنین مشاغل مفید و مثبتی و مقایساتی که نسل های جدید از بعضی مشاغل ساده شهری و در آمدهای ناشی از آن با چنین مشاغلی دارند چه کسی می تواند با اطمینان بیان کند تولید محصولات کشاورزی در 20 سال آینده در چه سطحی خواهد بود  و یا فرش دستی که بعنوان یکی از بارزترین خروجی های سیستم جمعیتی قبلی بوده در 20 سال آینده چه وضعی پیدا خواهد کرد؟سؤالاتی از این نوع زیادند و جواب به آنها محتاج گذشت زمان است اما ای کاش می شد مثل همه جای دنیا یک مدل علمی را شبیه سازی کرد تا با برنامه ریزی های مؤثر راهکارهای مناسبی اتخاذ گردد.تا با حفظ مختصات مفید زندگی روستایی قبلی وارد عرصه جدید زندگی شهری شویم .

داستان خارج شدن تدریجی صنعت فرش ایران از بازارهای رقابت  جهانی، سوای از مسائل سیاسی، ریشه در همین عدم آینده نگریها و پردازش های علمی داردکه از داده های غیرصحیح نشات گرفته.مسائل زیادی را میتوان نام برد که اگر درست و بموقع ارزیابی و برنامه ریزی می شد امروز شاهد آمار و ارقام بهتری بودیم.

با این اوصاف در برخورد با پدیده های اجتماعی حاصل از تغییرات و پوست اندازی ازسبک زندگی  روستایی به شهری عمده ترین  نیاز امروز مسئولین شهری جمع آوری و استخراج داده های علمی لازم که در برنامه ریزی های آتی مورد استفاده واقع گردد می باشدطوریکه پایگاه داده مفیدی از اطلاعات لازم جمع آوری گردد و با انجام محاسبات دقیق آماری توسط گروههای کاری متخصص در این زمینه و یا استفاده از الگوها و تجربیات گروههای کاری قبلی در مناطق دیگر به ارائه راهکارهای میان مدت و درازمدت برسیم.

بنابراین برای مواجهه با تغییر ساختارهای اجتماعی و مسائل و مشکلات پیرامون آن مثل کمبود فضاهای آموزشی، ورزشی و علمی ،فضاهای تفریحی و غیره نیاز داریم با مسائل، برخوردی علمی داشته باشیم.و پر واضح است اگر برخورد ما از نوع علمی و مبتنی بر تجزیه و تحلیلی حساب شده نباشد در این عرصه شاهد رویکردهای مبتنی بر آرای شخصی و اغلب اشتباه خواهیم بود.بنابراین باید:

الف- برنامه ای تدوین گردد که طی آن از سطوح مختلف جامعه درگیر با تغییر ساختار، اطلاعات لازم و مفیدی استخراج گردد این اطلاعات می تواند سطح دانش فنی،مهارتهای علمی ،جمعیت ساکن و در حال جابجایی ،نرخ رشد جمعیت،ظرفیت ها و پتانسیلهای موجود ،کمبودها و معضلات آتی ،مشکلات عدیده چند ساله اخیر و..... را شامل شود.

بیاد داشته باشیم بارزترین اصل حاکم بر جوامع پیشرفته، داشتن اطلاعاتی صحیح و در خور در تمام زمینه های اجتماعی است .با داشتن اطلاعات صحیح میتوان تصمیمات درستی اتخاذ کرد.

ب- این اطلاعات مرتباَ باید update شده و نظم دهی گردد. حتی میتوان آمارهای لازم و مفید را با رعایت اصل شفاف سازی در اختیار جامعه مد نظر قرار داد تا از کمکها و مساعدتهای فکری آنها نیز در این راه بهره  مند شد.

ج-با تشکیل گروههای کاری مناسب و تخصصی مسائل را پیگیری نمود و اطلاعات استخراج شده را پردازش نمود .و شهروندان را در جریان پیشرفتهای گروههای کاری قرار داد و از تجربیات موجود بهره مند شد.

د- خروجی گروههای کاری می تواند برنامه های زمان بندی شده کوتاه مدت، میان مدت و درازمدتی باشد که همه در راستای یک هدف واحد باشند.برای نمونه در مورد حفظ نظام تولید گرایی در چنین جوامعی می توان بانکها را ملزم به ارائه تسهیلات لازم و بدون بهره  به تولید کنندگان نمود. حذف تشریفات و موانع و مشکلات اداری ،تشویق و ترویج فرهنگ تولید بجای مصرف گرایی و کمک به توسعه و حمایت از مشاغلی که ارتباط مستقیم  با تولید در جامعه دارندو حذف عادتهای فرهنگی مخربی که تمایل به تجمل گرایی  و مصرف گرایی را در بین اقشار مختلف جامعه ترویج میکنند و باعث بروز شکاف طبقاتی در اجتماع می گردند میتواند بعنوان راهکارهای میان مدت و کوتاه مدت مورد بررسی قرار بگیرند.

به امید روزی که شاهد باشیم در تمامی زمینه های اجتماعی، بررسی و حل مشکلات با شیوه های درست و حساب شده و نه مبتنی بر نظرات شخصی وبصورت مقطعی انجام گیرد.

برادر کوچک شما محمد قوامی