نگاهی به ترکیب بند عاشورایی صباحی بیدگلی
نظرات خوانندگان(0)
لید مقاله:
صباحی:این رفته سر به نیزه اعدا حسین توست وین مانده بر زمین تنِ تنها حسین توست…
نویسنده محمد غلامی نصرابادی
متن کامل:
محمد غلامي نصرابادي
نگاهی به ترکیب بند عاشورایی صباحی بیدگلی
صباحی در سرودن انواع قالبهای شعری تبحر داشته است یکی از این قالبها ترکیب بند است واز مشهورترین آنها چهارده بندی است که در رثای امام حسین (ع) و شهیدان کربلا سروده است.
حاجی سلیمان صباحی، در شمار گویندگانی است که بعد از روزگار صفویه، لزوم پیروی از شیوه سرایندگان متقدم را شعار شاعری خویش کردند و بدین صورت کوشیدند تا با هرج و مرجی که رفته رفته در سبک هندی پدیدار آمده و شعر دلاویز فارسی را از مسیر مطلوب خود خارج کرده بود ، به مبارزه برخیزند.
زادگاه صباحی ، بیدگل در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهر کاشان واقع شده و نیز در همین شهر جهان را بدرود گفته و به خاک سپرده شده است.
تاریخ ولادت وی به درستی معلوم نیست . خود نیز در اشعارش اشارتی بدان نمی کند ، همچنانکه زمان درگذشت او هم نامشخص است و تنها می توان گفت که درگذشت او در اوایل سلطنت فتحعلیشاه قاجار روی داده است.
از حوادث رقّت انگیز زندگی وی، سانحه زمین لرزه هول آور کاشان به سال ۱۱۹۶ هجری قمری است که بر اثر آن شاعر ، عائله خویش را از دست می دهد و حاصل این فاجعه ، ترکیب بند تاثر آوری است که وی به مرثیت عزیزان از دست داده خود به یادگار گذاشته است.
صباحی ، با هاتف اصفهانی و آذر بیگدلی دوستانی همدل و استوار بوده اند . نسبت به آذر بیگدلی با حرمتی که شاگرد از استاد خود سخن می گوید یاد می کند، ظاهرا” مربی هنری و راهنمای وی در شاعری آذر بوده است و چنانکه آذر خود در شرح احوال صباحی در تذکره آتشکده خویش می نویسد ، تخلص صباحی را نیز همو برای وی برگزیده است.
دیوان صباحی بیدگلی ، نخستین بار در سال ۱۳۳۸ هجری خورشیدی به تصحیح و مقابله شادروان پرتو بیضائی و اهتمام آقای عباس کی منش ” مشفق کاشانی ” صورت طبع یافته است.
صباحی در سرودن انواع قالبهای شعری تبحر داشته است یکی از این قالبها ترکیب بند است واز مشهورترین آنها چهارده بندی است که در رثای امام حسین (ع) و شهیدان کربلا سروده است.
چهارده بند صباحی بیدگلی که یکی از مشهورترین اشعار وی است به اقتفای ترکیب بند محتشم کاشانی سروده شده و ظاهرا به نیت چهارده معصوم چهارده بند است و بنا به پژوهش های انجام شده بر دیگر ترکیب بندها رجحان دارد. بند اول این ترکیب بند با بیت
افتاد شامگه به کنار افق نگون خور، چون سر بریده از این تشت واژگون
شروع می شود .در جای جای این ترکیب بند ، استقبال از محتشم کاشانی به خوبی نمایان است که به چند مورد آن اشاره می شود.
محتشم :
این کشته فتاده به هامون حسین توست این صید دست وپا زده در خون حسین توست…
صباحی:
این رفته سر به نیزه اعدا حسین توست وین مانده بر زمین تنِ تنها حسین توست…
محتشم :
ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند یک باره بر جریده ی رحمت قلم زنند
ترسم کزین گناه شفیعان روز حشر دارند شرم کز گنه خلق دم زنند…
صباحی:
ترسم دمی که پرسش این ماجرا شود دامان رحمت از کف مردم رها شود
ترسم که در شفاعت امّت به روز حشر خاموش از این گناه لب انبیا شود…
صباحی در این ترکیب بند نیز مانند دیگر اشعارش ، هنر خود را به لحاظ اشاره به مسائل و اصطلاحات علوم نقلی و عقلی و تلمیح به داستان ها و روایات دینی به رخ می کشد . تر کیب ها و کلماتی مانند : امّهات اربعه ، آبای سبعه ، دختران نعش ، جُدَی ، مُلک ری ، دار عیسی ، خون یحیی ، عقد ثریا ، داستان حضرت یوسف و… خود به خوبی نمایانگر این مدّعاست .
در پایان جهت حُسن خِتام بند پنجم این چهارده بند آورده می شود.
چون تشنگی عنان ز کف شاه دین گرفت از پشت زین قرار به روی زمین گرفت
پس بی حیایی که دستش بریده باد از دست داد دین و سر از شاه دین گرفت
داغ شهادت علی ایّام تازه کرد از نو ،جهان عزای رسول امین گرفت
برتشت مجتبی جگر ِ پاره پاره ریخت پهلوی حمزه چاک ز مضراب کین گرفت
هم پای پیل خاک حرم را به باد داد هم اهرمن ز دست سلیمان نگین گرفت
در خاک ،خون ناحق یحیی گرفت جوش عیسی ز دار ، راهِ سپهرِ برین گرفت
گشتند انبیا همه گریان و بوالبشر بر چشم تر ز شرم نبی آستین گرفت
کردند پس به نیزه سری را که آفتاب از شرم او نهفت رخ خویش در حجاب
محمد غلامی نصرابادی، کارشناس ارشد زبان وادبیات فارسی
منبع: سایت کاشان حامی
موضوع:
مقالات
نویسنده:
محمد غلامی
تاریخ درج
يكشنبه 25 آبان 1393
کلیدواژه ها:
صباحی، شعر عاشورایی
|