قدمت سفيدشهر به زمان قبل از اسلام بر مي گردد. همانطور كه مي دانيد نام قديم سفيدشهر، نصرآباد كوير بود و استاد جلال الدين همايي (ره) در كتاب تاريخ اصفهان مي گويد ريشه واژه نصراباد نام فرشته اي است كه پيك آهورامزدا براي آشو زرتشت بود. متون قديمي نيز كه در آن به نام نصراباد اشاره شده است مويد اين مطلب است كه سابقه نصرآباد به زمان قبل از اسلام بر مي گردد. حسن قمي در كتاب تاريخ قم كه حدود 1000 سال قبل نوشته شده است به نام نصراباد اشاره نموده است. همچنين در سالهاي اوليه هجرت پيامبر در زمان امام باقر (ع) در متون موجود به نام نصرآباد اشاره شده است................ 

سيد محمد ساداتي نژاد

به نام خدا

مروري بر تاريخچه و قدمت سفيدشهر

قدمت سفيدشهر به زمان قبل از اسلام بر مي گردد. همانطور كه مي دانيد نام قديم سفيدشهر، نصرآباد كوير بود و استاد جلال الدين همايي (ره) در كتاب تاريخ اصفهان مي گويد ريشه واژه نصراباد نام فرشته اي است كه پيك آهورامزدا براي آشو زرتشت بود. متون قديمي نيز كه در آن به نام نصراباد اشاره شده است مويد اين مطلب است كه سابقه نصرآباد به زمان قبل از اسلام بر مي گردد. حسن قمي در كتاب تاريخ قم كه حدود 1000 سال قبل نوشته شده است به نام نصراباد اشاره نموده است. همچنين در سالهاي اوليه هجرت پيامبر در زمان امام باقر (ع) در متون موجود به نام نصرآباد اشاره شده است. 

در اطراف سفيدشهر منطقه اي وجود دارد به نام چاله غم كه شهر قديم سفيدشهر در آنجا واقع است. كسي اطلاعي نسبت به قدمت اين شهر ندارد اما هيچ بعيد نيست كه قدمت آن به زمان زرتشت برسد. آن طور كه قديمي ترها گفته اند شهر قديم سفيدشهر در اين منطقه وجود داشته ولي حادثه ناگواري رخ مي دهد و مردم شهر جديد را در منطقه فعلي بنا ميكنند. در منطقه چاله غم آثار سفال شكسته پيدا شده است و حتي زماني اثاري نظير تون حمام كه از درون خاك نمايان شده،  توسط كشاورزان ديده شده است. جالب است بدانيد كه اين منطقه بسيار گود بوده است و در مرور زمان بر اثر نشست رسوب و گل و لاي سيلابهايي كه از منطقه برزك به اين منطقه جاري شده، پر شده است.

نكته جالب ديگر اينكه قديمي ها گفته اند كه قبرستان فعلي سفيدشهر همان قبرستان شهر قديم نصرآباد بوده و حدود 7 هكتار مساحت داشته است. مقبره مرحوم و غسالخانه در وسط اين قبرستان قرار داشته است. بعد از بروز فاجعه در شهر قديم، مردم، شهر جديد را در كنار قبرستان بنا كرده و كم كم و به مرور زمان بدليل كمبود زمين، زمين هاي قبرستان را نيز مورد ساخت و ساز قرار مي دهند.

سفيدشهر داراي گذشته بسيار پيچيده اي است. اولين دليل اين پيچيدگي  وجود منطقه چاله غم است كه يكي از ابعاد مبهم تاريخ سفيدشهر است و تا اين منطقه مورد كاوش باستان شناسي قرار نگيرد نميتوان تاريخچه كامل سفيدشهر را ارزيابي كرد. دوماً وجود قبرستان 7 هكتاري براي سفيدشهر است. پيچيدگي كار مخصوصاً زماني بيشتر مي شود كه جمعيت چند دهه گدشته سفيدشهر را در نظر مي گيريم. آيا واقعاً براي چند هزار نفر، به يك قبرستان 7 هكتاري نياز بوده است. يا بايد بپذيريم كه قول كساني كه گفته اند چنين قبرستاني وجود داشته باطل است و يا اينكه اين موضوع نيز در ارتباط با كاوش ها در شهر قديم روشن خواهد شد.سوماً سابقه مربوط به علماي سفيدشهر است كه پيچيدگي را زياد ميكند. در مقطعي حدود 250 الي 300 سال قبل در يك زمان  واحد حدود 30 آخوند و ملا در سفيدشهر زندگي مي كرده اند. آيا با در نظر گرفتن جمعيت فعلي سفيدشهر اين موضوع عجيب نيست. از ميان اين 30 نفر بزرگاني چوم ملا فضلعلي نصرآبادي صاحب ديوان مثنوي مجلس افروز، ملا محمد نصرآبادي، مجتهد و صاحب دو كتاب تخصصي فقهي، ميرزا محمد نصير نصرآبادي، استاد ملا احمد نراقي و ملا محمد رسول نصرآبادي صاحب يك ديوان شعر در مدح اهل بيت از شاخص ترين آنها بوده اند. 

در يك نسخه خطي يك جزء قران كه تاريخ آن به 400 سال قبل بر ميگردد نوشته شده اين جزء به همراه 29 جزء ديگر وقف براي ختم قرآن است و به امانت نزد ائمه جماعات سفيدشهر باشد. آيا اين عجيب نيست كه 400 سال قبل سفيدشهر چندين امام جماعت داشته است. مگر وسعت شهر چقدر بوده است؟ اكنون كه 400 سال از آن تاريخ گذشته است ما حدود سه امام جماعت در سفيدشهر داريم.  مگر در آن زمان جمعيت سفيدشهر چقدر بوده است؟

از ملا محمود (ره) اخرين شخص از نسل علماي قديم كه حدود 50 سال قبل دار فاني را وداع گفت نقل شده است كه سفيدشهر داراي حوزه علميه بوده است و در اطراف مقبره مرحوم حدود 100 عالم مدفون است. برخي از سنگ قبرهاي اين بزرگان  تا سه دهه قبل در سفيدشهر وجود داشت كه به مرور زمان تخريب گرديدند. از جمله چندين مقبره در مقابل مقبره مرحوم در آن سوي خيابان وجود داشت. همچنين پشت مقبره آقاي مرحوم، قبري بود متعلق به عالمي به نام ملا محمد نصرآبادي كه از گذشتگان نقل شده كه مرسوم بود اگر كسي كاري داشت و ميخواست حتماً انجام شود و خوشحال به سفيدشهر باز گردد، 7 انا انزلناه نذر روح ملا محمد كه مقبره اش، در پشت مقبره آقاي مرحوم قرار داشت مي كرد و حاجتش را مي گرفت و به هدف خود مي رسيد.

 از يكي از محققين علم انساب در كاشان به نام آقاي ظاهربين شنيدم كه مي گفت زماني در يك كتابي خوانده است كه حدود 600 صوفي در اطراف سفيدشهر كشته شده اند ولي منبع آن را به ياد ندارد.آيا اينها حاكي از پيچيدگي تاريخ سفيدشهر نيست؟

در يك كتاب با عنوان سفرنامه مكه كه توسط يك خانم گردشگر در 250 سال قبل نوشته شده است در بخش مربوط به نصرآباد نوشته است:« به نصرآباد رسيديم، ده بزرگي است» ما اكنون كه سفيدشهر حدود 6 هزار جمعيت دارد، نمي گوئيم كه سفيدشهر بزرگ است. چگونه است كه 250 سال قبل اين گردشگر، سفيدشهر را ده بزرگي ميخواند!

كاروانسراي شاه عباسي سفيدشهر با قدمتي نزديك به 400 سال يكي ديگر از ابعادي است كه پيچيدگي را بيشتر ميكند. در اين كاروانسرا شخص شاه عباس اول اطراق ميكند و به يك حركت سياسي نيز دست مي زند. سر مير سيد احمد كاشي رهبر يكي از فرقه هاي انحرافي را از بدن جدا ميكند. آيا اين عجيب نيست كه شخص اول مملكت در سفيدشهر اطراق  و به يك حركت سياسي نيز دست مي زند! موقيعت سفيدشهر در آن زمان چگونه بوده است؟ ايا محل مهمي از نظر تجاري و اقتصادي و علمي بوده است؟

چرا در گذشته يكي از اسامي نصرآباد، نصرآباد خربزه بوده است و چرا به اين منطقه سفيددشت مي گفته اند؟ در كتابها آمده است كه خربزه نصرآباد آنقدر معروف بوده كه زبانزد خاص و عام بوده است و خربزه تمامي مناطق اطراف از سفيدشهر تامين مي شده است! در مورد معروفيت پنبه سفيدشهر نيز نياز به گفتن نيست! همين كه اين منطقه به سفيددشت موسوم گشته است خود گوياي واقعيت موجود است! وجود عصارخانه و رنگرزي كه قدمت آن به زمان زنديه بر مي گردد مويد اين مطلب است كه نصرآباد، منطقه اي تجاري و اقتصادي مهمي بوده است! جالب است بدانيد كه در لغت نامه دهخدا، آب و هواي منطقه نصرآباد جلگه اي معتدل دانسته شده است! ‌آيا اين عجيب نيست؟ همچنين در اين لغت نامه از جمله محصولات سفيدشهر، تنباكو و ابريشم دانسته شده است!

وقوع جنگ نصرآباد از ديگر پيچيدگي هاي تاريخ سفيدشهر است؟ در زمان حمله افغانها به ايران بيشترين آسيب و صدمات را منطقه كاشان و در اين ميان سفيدشهر متقبل مي شود؟ ايا اينكه درگيري در نصرآباد رخ مي دهد و مردم اين خطه به مقاومت با حمله افغانها بر مي خيزند، جاي تامل ندارد!

همه اين مطالب گفته شده درباره سفيدشهر زماني كه با مسائل مربوط به منطقه درم ادغام مي شود بر پيچيدگي موضوع مي افزايد. از نظر اجتماعي و اقتصادي ، از قديم الايام منطقه درم با منطقه سفيدشهر گره خورده است. هنوز هم بسياري از مزارع مزروعي سفيدشهر نظير طسميجان، رحمت آباد و غيره در همين منطقه واقع است. بسياري از آمد و شد مردم سفيدشهر به اين منطقه بوده و هست. تاريخ منطقه سفيدشهر و درم با هم گره خورده است به طوري كه بعضاً مطالبي در حد افسانه گفته شده است. مثلاً  گفته اند از يكي از خانه هاي سفيدشهر تونلي وجود داشته كه تا قلعه سفيد در منطقه درم راه داشته است.

منطقه درم نيز  يكي از مناطق عجيبي است كه بايد كاوشهاي باستان شناسي در آن صورت پذيرد. حسن قمي در كتابي كه 1000 سال قبل نوشته شده است از استان درم نام مي برد و نصرآباد را زير مجموعه استان درم مي داند.آيا اين اطلاعات و مطالب عجيب و تامل برانگيز نيستند!؟

در مورد اين منطقه افسانه هاي عجيبي گفته شده به طوري كه مردمان قديم گفته اند فرعون معاصر حضرت موسي اهل ده درم بوده است. در حال حاضر نيز بناهايي در اين منطقه وجود دارد كه از انها به آسياب فرعوني، گور فرعوني، سلخ فرعوني و كوه منظر فرعون تعبير مي شود!‌ اينها همه اطلاعات عجيب و پيچيده اي است كه بايد در مورد آنها تحقيق و كاوش صورت پذيرد. در منطقه درم اگر گذر كرده باشيد حتي همين امروز آثار زيادي از سفال و كوزه شكسته مي يابيد!!

چند سال قبل نيز در همين منطقه سر قوچي پيدا شد كه ميگفتند از طلا بود و بعداً گفتند كه هديه ملكه انگلستان به يكي از  پادشاهان ايران بوده است. اين قوچ توسط ميراث فرهنگي ظبط و حفظ گرديد ولي جا دارد اطلاعات آن را كه با تاريخ اين منطقه و سفيدشهر گره خورده است در اختيار مسئولين سفيدشهر و ميراث فرهنگي كاشان و آران قرار دهند تا مورد مداقه بيشتري قرار گيرد. آيا اين منطقه خاستگاه تمدن مهمي بوده است. خاصه با در نظر گرفتن اينكه منطقه كاشان خاستگاه اولين تمدن بشري در تپه هاي سيلك بوده است شوق انسان براي بررسي بيشتر اين منطقه و اينكه شايد اين منطقه نيز محل تمدني قديمي بوده است را بيشتر ميكند.