امام كاظم عليه السلام سومين يا چهارمين فرزند امام صادق عليه السلام است . بنا به نقل اكثر روايات، در هفتم ماه صفر 128 ق . در «ابواء» (محلى بين مكه و مدينه) زاده شد.

به كوشش سيد حسين ساداتي نژاد

امام كاظم عليه السلام سومين يا چهارمين فرزند امام صادق عليه السلام است . بنا به نقل اكثر روايات، در هفتم ماه صفر 128 ق . در «ابواء» (محلى بين مكه و مدينه) زاده شد. . آن گونه كه در «محاسن‏» برقى آمده است، مادر او به نام حميده، بنابر احتمالى ازمردم اندلس بود و در مرتبه بالا و والاى زهد و صلاح قرار داشت .

امام بيست ‏سال از زندگى خود را كنار پدر گذراند و ناظر بود كه دانشمندان پير و جوان از سراسر جهان به مدينه مى‏آمدند و در محضر پدر بزرگوارش تجمع مى‏كردند و عده‏اى به فراگيرى دانش مشغول بودند و گروه ديگرى خصوص توحيد، تشبيه، قدر و امامت‏ با امام صادق به مناظره مى‏ پرداختند. امام كاظم در اين مدت بيست ‏ساله از محضر پدر بزرگوارش علوم واسرار امامت را آموخت و در همان سنين، شگفتى و تحسين دانشمند ان را برانگيخت .

 كسانى كه به توصيف امام كاظم عليه‌السلام پرداخته‏اند معتقدند كه او عابد ترين،زاهدترين، فقيه‏ترين، بخشنده‏ ترين و كريم‏النفس‏ترين مردم روزگار خود بود. اوثلث آخر شب را برمى‏خاست و به عبادت و نمازهاى مستحب مشغول مى‏شد و چون هنگام نماز صبح فرا مى‏رسيد، پس از گزاردن فريضه به دعا مى‏پرداخت و آن چنان از خوف خدا مى‏گريست كه اشك بر محاسنش جارى مى‏شد و از خشيت‏خداوند بى‏هوش مى‏گشت، آن حضرت چنان زيبا قرآن مى‏خواند كه مردم گرد او جمع مى‏شدند و گاه نيز ازخشوع و گريه حضرت، گريه مى‏كردند. از اين رو مردم او را «عبد صالح‏» خواندندو اورا بيش‏تر با اين نام شناخته مى‏شد تا با نام و كنيه‏اش.

روزى ميان او و ابوحنيفه، مباحثه‏اى رخ داد، در پى اين مباحثه بود كه ابوحنيفه به دانش فراوان آن حضرت اذعان كرد. اين ماجرا زمانى رخ داد كه ابوحنيفه منتظر بود تاحضرت صادق عليه السلام به او اجازه ورود دهد .

حضرت كاظم عليه السلام- كه كودكى بيش نبود - در برابر ابوحنيفه ظاهر شد ابوحنيفه بر آن شد تا باب سخن را با وى باز كند واز اين رو نخستين سؤال را از امام كرد و چون پاسخ عميق و علمى آن بزرگوار را ديد، ديدگاهش نسبت‏به او تغيير كرد و دومين سؤال خود را كه از مسائل مهم روز بود متكلمان و فقيهان را به خود مشغول ساخته بود از حضرتش پرسيد و در تحف‌العقول و ديگر منابع، ماجراى ياد شده، چنين گزارش شده است: ابوحنيفه مى‏گويد: در روزگار حضرت جعفر بن محمد صادق عليه السلام حج گزاردم و در بازگشت ‏به مدينه رفته و به خانه حضرت صادق عليه‌السلام درآمدم و در دهليز، منتظر اجازه ورودبودم . كودكى نزدم آمد، به او گفتم: ناآشنا و غريب (كه جايى نداشته باشد) كجا قضاى حاجت كند؟ نگاهى به من كرد و گفت: در پس ديوار پنهان شود و كنار چشمه و جويبار وزير درختان ميوه و حياط خانه و گذرگاه نباشد و خارج از مسجد و دور از ديد مردم باشدو پشت و يا رو به قبله قرار نگيرد و ... هر كجا كه خواهد قضاى حاجت كند. چون اين تفصيل از آن حضرت شنيدم او را بزرگ شمردم. به او گفتم: فدايت‏شوم، گناه از كه صادر مى‏شود؟ نگاهى به من كرد.

 فرمود: بنشين تاتو را خبر دهم . نشستم و به گفته‏هايش گوش فرا دادم . آن گاه فرمود: لزوما گناه يااز بنده صادر مى‏شود و يا از خداى او و يا از هر دو . اگر چنان چه گناه از سوىخداوند باشد، او عادل‏تر از آن است كه بنده‏اش را به جرم گناه ناكرده مجازات كند اگر از سوى خدا و بنده باشد، پس خدا قوى‏ترين شريك است و توانا سزاوارتر است كه بنده ناتوان و ضعيف خود را ببخشد و اگر گناه به تنهايى از بنده سر زند - كه همين امر درست است - پس امر و نهى متوجه اوست و اگر خداوند او را ببخشد با او كريمانه رفتار كرده و اگر مجازات و كيفر كند همانا نتيجه عمل بنده بوده است. امام كاظم عليه السلام در وصيتى به هشام بن حكم مى‏فرمايند: اى هشام، اگر در دستت گردويى بود و مردم آن را گوهر خواندند مغرور مشو كه براى تو سودى ندارد، زيرا تو مى‏دانى آنچه در دست دارى گردو است . و اگر در دست‏خود گوهرى داشتى ومردم آن را گردو خواندند گفته آنان به تو ضرر نمى‏رساند، زيرا تو مى‏دانى كه گوهر دارىابوحنيفه گفت: آنچه از آن جوان (امام كاظم) شنيدم مرا مستغنى كرد و بدون اين كه باحضرت صادق عليه‌السلام ديدار كنم راه خود را پيش گرفتم و با خود خواندم: «ذرية بعضها من بعض والله سميع عليم. پيش از آن كه حضرت كاظم از مرزنوجوانى بگذرد، شاهد جنگ‏هاىخونينى بود كه سال‏هاى متوالى ميان امويان و دشمنان آنان، كه به نام علويان شعار مى‏دادند و حكومت را متعلق به آنان مى‏دانستند، جريان داشت. آنان بر شمردن مفاسد و بدى‏هاى امويان ودشمنى آنها با اهل بيت عليهم السلام در سست كردن پايه‏هاى حكومتى بنى‏اميه تلاش داشتند، اين حركت، سراسر جهان اسلام را فراگرفت و مسلمانان آن را پذيرفتند، زيرا مى‏پنداشتند كه در سايه اين قيام، آزادى، كرامت و حقوق از دست رفته ده‏ها ساله خودرا باز مى‏يابند، اما برخلاف آنچه مدعيان مى‏گفتند، حكومت‏به علويان نرسيد و بنى‏العباس قدرت را قبضه كردند.

 با گذشت چند سال، سردمداران نظام جديد كه منتظر از بين رفتن كامل دشمنان خود بودند زمينه را براى تامين امنيت نظام خود هموار ساختند و شيوه‏هايى بدتر از آنچه كه حاكمان سابق در مورد علويان و شيعيان به كار مى‏بردند،اعمال كردند . منصور خليفه جديد، چندين بار بر آن شد تا امام صادق عليه السلام را ازميان بردارد، ولى خداوند امام را از شر او محافظت كردامام كاظم عليه السلام بيست ‏سال از عمر مبارك خود را كه در كنار پدر بزرگوار خود بود، پنج‏سال آن را در روزگار امويان، چهار سال و شش ماه به روزگار سفاح و نه سال واندى در دوران حكومت منصور دوانيقى گذراند . او پس از پدر 35 سال زيست و امامت ورهبرى روحى و معنوى مردم را به عهده گرفت .

آن حضرت ده سال از اين روزگار را بامنصور، ده سال با محمدالمهدى پسر منصور، يك سال با موسى الهادى و پانزده سال ديگرعمر خود را با هارون‏الرشيد برادر منصور سپرى كرد و سرانجام - و بنابر مشهور - دررجب سال 183ق در زندان هارون و به دست‏سِندى بن شاهك - زندانبان هارون - بهوسيله زهر به شهادت رسيد. • پرتوى از صفات امام كاظم عليه السلام كسانى كه به توصيف آن حضرت پرداخته‏اند معتقدند كه او عابدترين، زاهدترين، فقيه‏ترين، بخشنده‏ترين و كريم‏النفس‏ترين مردم روزگار خود بود. در كتاب «مطالب السؤول‏» آمده است: او به صالح، صابر، امين و كاظم ملقب بوده و عبد صالح شناخته مى‏شد. از اين رو او را كاظم‏مى‏خواندند كه خشم خود را فرو مى‏برد و بر گرفتارى‏ها شكيبايى مى‏ورزيد ابن جوزى از شقيق بلخى نقل مى‏كند: در سال 146 ق روانه حج‏ شدم، در قادسيه فرودآمدم ، در آن جا جوانى ديدم، خوب رو و گندمگون كه پيراهنى پشمين بر تن داشت و جداى از مردم در گوشه‏اى نشست ، با خود گفتم: اين جوان از صوفيان است كه مى‏خواهد سربارمردم باشد، به قصد توبيخش بدو نزديك شدم، چون مرا ديد، گفت: يا شقيق، «اجتنبواكثيرا مِنَ الظَنِّ ان بَعض الظن اثم. با خود گفتم: او بنده صالحى است، زيرا از آنچه در دل داشتم آگاهم كرد، پس از اوبخواهم كه افتخار همنشينى خود را به من بدهد كه ناگهان از ديده‏ام غايب شد. زمان كوچ فرارسيد و چون به «واقصه‏» رسيدم، او را ديدم كه نماز مى‏خواند و پيكرش مى‏لرزيد و اشك بر ديدگانش مى‏غلتيد، با خود گفتم كه به سويش بروم و از او عذرخواهى كنم . آن جوان نماز خود را مختصر كرد و گفت: اى شقيق، «انى لغفار لمن تاب و آمن وعمل صالحا ثم اهتدى .» با خود گفتم كه او از «ابدال‏» است كه دو بار از اسرار نهفته من پرده برداشت . پس از حركت از اين محل در «زيال‏» اطراق كرديم او را ديدم بر سرچاهى ايستاده و ظرفى چرمين در دست داشت و مى‏خواست از چاه آب برگيرد كه ظرف از دستش به چاه افتاد. او روى به طرف آسمان كرد و گفت: «چون تشنه و گرسنه شوم تو پروردگارمنى‏» به خدا سوگند كه ديدم آب چاه چنان بالا آمد كه آن جوان ظرف خود را باز گرفت وآن را پر آب كرد و وضو ساخت و چهار ركعت نماز به جاى آورد . آن گاه بر تپه رملى رفت و از آن رمل‏ها مشت مى‏كرد و در ظرف آب مى‏ريخت و مى‏نوشيد. به او گفتم: از آنچه خداوند بر تو ارزانى داشته مرا بخوران. گفت: اى شقيق، گمانت را به خدايت نيكو گردان كه خداوند نعمت‏هاى ظاهرى و باطنى خود را بر ما ارزانى داشته است . آن گاه ظرف را به من داد و من از آن خوردم . در آن ظرف آميخته‏اى از آرد گندم و شكر ديدم كه به خدا سوگند هرگز دلپذيرتر و معطرتر از آن نخورده بودم، با خوردن آن سير شدم و چندين روز نياز به خوراك و نوشيدنى نداشتم . ديگر آن جوان را نديدم تا اين كه به مكه رسيدم . نيمه شبى او را در كنار «قبة الشراب‏» ديدم كه با خشوع و گريه به نمازايستاده است، چون فجر برآمد در مصلاى خود به تسبيح خداوند پرداخت و چون از تسبيح فارغ شد به نماز صبح ايستاد . سپس هفت‏بار گرد كعبه طواف كرد و از حرم خارج شد. به دنبال او رفتم تا مقصد او را بدانم كه ديدم - بر خلاف ظاهر فقيرانه - غلامان ويارانى دارد. مردم به گرد او جمع شدند و بر او سلام مى‏كردند و به او تبرك مى‏جستند، از يكى از حاضران پرسيدم كه اين جوان كيست؟ گفت: او موسى بن جعفر بن محمدبن على بن الحسين بن على بن ابى‏طالب است. آنچه گفته شد موافق نقل قول تمامى محدثان و راويانى است كه به توصيف بندگى و عبادت آن حضرت پرداخته‏اند و تمايل به تصوف بلخى خدشه‏اى در اين مطلب وارد نمى‏كند، زيرا روايات نقل شده از سنى و شيعه، برتر از آنچه نقل شده به امامان و اهل‌بيت نسبت داده‏اند و اين منطقى است كه هر كس سر به فرمان حق نهد قطعا خداوند خواسته او را اجابت كرده، و او را صاحب كرامت‏خواهد كردهمين طور در نقل‏ها آمده است كه او بخشنده‏ترين فرد عصر خود بود و به نزديكان و بيگانگان عطا و بخشش مى‏كرد . بدره‏هاى(كيسه) او كمتر از سى‏صد دينار نبود. معاصران آن حضرت مى‏گفتند: شگفت از كسى است كه بدره حضرت موسى بن جعفرعليه السلام رادريافت كند و از فقر شكايت كند. خطيب بغدادى در كتاب تاريخ خود آورده است: او سخى و كريم بود . او سى‏صد يا چهارصد دينار در كيسه مى‏نهاد و شبانه به در خانه بى‏نوايان مى‏رفت و دينارها را ميان آنها تقسيم مى‏كرد و كيسه‏هاى زر او ضرب‏المثل بود . هم چنين خطيب از محمد بن عبدالله بكرى نقل مى‏كند كه او گفت: براى گرفتن وامى به مدينه رفتم، ولى موفق نشدم . با خود گفتم: خوب است نزد ابوالحسن موسى بن جعفرعليه السلام بروم و عرض حال كنم، لذا به سوى او روان شدم . چون مرا ديد . خواسته‏ام را جويا شد، عرض حال كردم، به خانه خود رفت و شتابان خارج شد و غلام خود را از محل دور كرد . چون غلام رفت، حضرت كيسه‏اى كه سى صد دينار در آن بود به من داد و من سوار مركب شدم و به راه افتادم. در نقل راويان آمده است كه يكى از فرزندان عمربن خطاب ساكن مدينه بود و امام كاظم عليه السلام را مى‏آزرد و اميرالمؤمنين على عليه السلام را دشنام مى‏داد، تنى چند از ياران امام از آن حضرت خواستند تا اجازه دهد او را بكشند، حضرت با آنان به درشتى سخن گفت و از اين كار نهى فرمود . روزى درباره آن مرد سؤال كرد، به او گفتند: اومزرعه‏اى در اطراف مدينه دارد و در همان جا كار مى‏كند، حضرت سوار بر مركب خود روانه مزرعه آن مرد شد و او را در مزرعه ديد، به سوى آن مرد شتافت، آن مرد فرياد برآورد: كِشت ما را لگد مكن. حضرت راه خود را دنبال كرد تا نزديك آن مرد رسيده دركنار او نشست و به ملاطفت ‏با وى پرداخت. آن گاه به او فرمود: چه قدر هزينه زراعتت كرده‏اى؟ صد دينار اميد دارى چه قدر عايدت شود؟ ما غيب نمى‏دانيم گفت چقدر اميد دارى؟ اميد دارم دويست دينار عايدم شود حضرت سى صد دينار به او داد و فرمود: كشتزار تو نيز سالم مانده است، آن مرد برخاست و سر امام را بوسيد و روانه شد . حضرت از آن جا به مسجد رفت و آن مرد را در آن جا ديد، چون آن مرد امام را ديد گفت: «الله اعلم حيث‏يجعل رسالته‏»، عده‏اى از اوپرسيدند: جريان از چه قرار است. تو پيش‏تر، خلاف اين رفتار و گفتار را داشتى؟ او به آنان پرخاش كرده و بد گفت. از آن پس در هر حال از امام كاظم عليه السلام به نيكى يادمى‏كرد. امام كاظم عليه السلام به ياران خود - كه خواهان كشتن همان مرد بودند فرمود: كدام بهتر است، آنچه كه شما مى‏خواستيد انجام دهيد يا اين كارى كه من انجام دادم؟ در اين باره روايات فراوانى هست كه بيانگر زهد، صبر، خلق نيكو و ديگر صفات آن حضرت است.. زندگى امامان شيعه وقف علم، دين و خدمت‏به مردم بود و براى اين اهداف هر چيزى را فدا مى‏كردند، ولى موقعيت‏هاى سخت و رخدادهايى پيش مى‏آمد كه آنان را از اهداف شان باز مى‏داشت . آنان - جز در مقاطع كوتاه هرگز طعم آسايش را نچشيدند و هرگاه فرصتى دست مى‏داد آن را غنيمت ‏شمرده و آن را صرف اهداف و مصالح اسلام و نشر تعاليم واحكام آن مى‏كردند كه سراسر تاريخ زندگى آنان، مؤيد اين مطلب است در جو اختناقى كه حاكمان عباسى براى امامان شيعه و پيروانشان به وجود آورده بودند امام كاظم عليه السلام رسالت الهى را كه از پدرانش به ارث برده بود دنبال مى‏كرد . با توجه به اين كه آن حضرت فشارهاى شديد حاكمان جور و زندان را تحمل كرد، اما روايت‏هاى زيادى در موضوع‏هاى گوناگون، از ايشان نقل شده است و شاگردان مكتب او، از هر فرصتى براى كسب دانش از محضرش بهره مى‏جستند و فرصت‏ها را از دست نمى‏دادند . برخى وصايا و كلمات قصار آن حضرت در تحف العقول آمده است كه او به يكى از فرزندانش چنين سفارش مى‏كرد: اى فرزندم، مبادا كه خداوند تو را در حال ارتكاب معصيتى ببيند و مبادا تو را در جايى كه فرمان داده (در ميان بندگان صالح) نبيند. خود را در عبادت حق، مقصر بدان، زيرا خداوند آن گونه كه بايد، عبادت نشده است . و بپرهيز از كم حوصلگى و تنبلى كه اين دو صفت، تورا از بهره (نعمت) دنيا و آخرت محروم مى‏كنند. زمانى كه خبر شهادت امام صادق عليه‌السلام به منصور رسيد، او طى نامه‏اى به محمد بن سليمان، عامل خود در مدينه، خواست تا وصى امام صادق عليه‌السلام رابكشد . محمد در پاسخ نوشت: جعفر بن محمد پنج تن را به عنوان وصى معرفى كرده است كه يكى از آنان شخص منصور است و منصور ناكام ماند. امام كاظم عليه السلام در وصيتى به هشام بن حكم مى‏فرمايند: اى هشام، اگر در دستت گردويى بود و مردم آن را گوهر خواندند مغرور مشو كه براى تو سودى ندارد، زيرا تومى‏دانى آنچه در دست دارى گردو است . و اگر در دست‏خود گوهرى داشتى و مردم آن راگردو خواندند گفته آنان به تو ضرر نمى‏رساند، زيرا تو مى‏دانى كه گوهر دارى . اى هشام، ملايمت را پيشه كن كه ملايمت‏ خوش‌يمن، و خشونت و بدرفتارى نحس و شوم است و نيكى و خُلق نيكو، خانه را آباد و روزى را زياد مى‏كند كه خداى فرموده است: پاداش نيكى، نيكى است همه مردم چه مؤمن و چه كافر مشمول اين قاعده‏اند . هر كس به تو نيكى كرد بر تو است كه كار او را جبران كنى و اگر همان‏گونه كه درباره‏ات احسان كرده‏اند احسان كنى، كارى نكرده‏اى، بلكه فضل، از آن كسى است كه ابتدائا احسان كند . مؤمن همانند دو كفه ترازوست كه هرچه برايمان او افزوده شود، گرفتارى‏اش فزونى گيرد حُسن مجاورت، نيازردن همسايه نيست، بلكه صبر بر آزار همسايه است . برترى فقيه ودانشمند بر عابد، همانند برترى خورشيد بر ساير ستارگان است . و نيز فرمود: روزقيامت منادى ندا مى‏دهد: هر كس كه بر خداوند حقى دارد برخيزد، تنها، كسى كه برمى‏خيزد شخصى با گذشت و مصلح است كه پاداش او با خداست . پس فرمود: بخشنده وخوش‏خو درحمايت‏ خداوند است و خدا او را تا ورود به بهشت همراهى مى‏كند . پدرم پيوسته مرا به سخا و حُسن خلق سفارش مى‏كرد تا وفات يافت امام كاظم عليه السلام و حاكمان عصر اوبرخورد خصمانه كسانى كه تا ديروز بر گرفتارى‏ها و فشارهاى آل على مى‏گريستند، درروزگار امام كاظم عليه السلام به رويارويى مبدل شده بود . آنان تا آن جا كه در توان داشتند بر علويان سخت مى‏گرفتند تا جايى كه تن به آوارگى در دادند و عده‏اى نيز به جرم علوى بودن كشته شدند . امام صادق عليه السلام نيز از اين قاعده مستثنى نبود امام كاظم عليه السلام در مدت بيست‏ سال در كنار پدر، اين وقايع را با تمام وجود لمس مى‏كرد . او مى‏ديد كه چگونه پدر گرامى‏اش، با اين كه طمع به خلافت نداشت و تنها به نشر تعاليم اسلام مشغول بود، هميشه مورد تعرض منصور و تهديد به قتل قرار داشت. اين فشارها باعث ‏شد تا امام صادق عليه السلام نام جانشين پس از خود را فاش نكند و او را تنها به ياران خاص معرفى كند با اين شرط كه آنان اين راز را پنهان كنندامامت 35 ساله امام كاظم عليه السلام در اين جو و خفقان حاكم بر آن آغاز شد؛ فضايى كه كينه اهل‌بيت عليهم‌السلام در آن پراكنده بود. او جانب احتياط را مى‏گرفت و تنها كسانى كه شايستگى تبليغ امامت او را داشتند، به اين امر مهم مى‏گمارد. آن گونه كه از تاريخ برمى‏آيد، او در تمام ايام حيات خود، از گزند عباسيان دورى مى‏جست و حتى به شيعيان اجازه نمى‏داد آن گونه كه در زمان حيات پدر ارجمندش معمول بود، با وى ديدار كنند . راويان روايات منقول از آن حضرت را كمتر با نام مباركش ذكر مى‏كردند، بلكه به كنيه و اشاره اكتفا مى‏كردند. آنان چنين نقل روايت مى‏كردند: از ابوابراهيم، ابوالحسن، عبد صالح، عالم، سيد و رجل شنيديم ... اين امر نشان‌دهنده تحت نظر بودن آن حضرت است . آن حضرت نيز براى حفظ جان ياران، از آنان مى‏خواست كه در امور دينى و عبادى تقيه كنند تا مبادا مورد تعرض و انتقام حاكمان جور قرار گيرند در اين باب به مطلبى از محمد بن فضل توجه مى‏كنيم: در ميان اصحاب در باب مسح پا كه آيا از بالا به طرف انگشتان صورت مى‏گيرد و يا بالعكس. . على بن يقطين طى نامه‏اى از امام كاظم عليه السلام استفتاء كرد . امام پاسخ دادند كه به جاى مسح، پاها را در وضو بشويند . على از اين پاسخ متعجب شد، ولى امرامام را سرلوحه عمل خود قرار داد . چندى بعد يكى از دشمنان ابن يقطين از او نزد خليفه سعايت كرد كه او رافضى است و در مذهب، پيرو موسى بن جعفر است و او را امام مى‏داند، هارون اين مطلب را با يكى از خواص خود در ميان گذاشت و گفت: حرف‏هاى زيادى درباره على شنيده‏ام و بارها او را آزموده‏ام، ولى چيزى كه خلاف ميل من باشد از او سرنزده است. به او گفتند: رافضيان در وضو با اهل سنت مخالفت مى‏كنند، از اين رو مى‏توانى او را در وضو بيازمايى. هارون اين پيشنهاد را پذيرفت، پس در كمين او نشست و على بن يقطين، همانند اهل سنت و به همان ترتيب وضو ساخت، هارون كه اين صحنه را ديد نتوانست‏خوددارى كند و به سوى او رفت و گفت: على بن يقطين، هر كس بگويد تو رافضى هستى دروغ گفته است. پس از اين واقعه نامه‏اى از امام كاظم عليه السلام به او رسيد كه به شيوه شيعه وضو بسازد. مطالب زيادى در اين باره آمده كه نشان مى‏دهد امام كاظم عليه السلام براى حفظ خون وجان شيعيان تمامى جوانب احتياط را در نظر مى‏گرفت تا مبادا خود و شيعيانش دست‏خوش قتل، زندان و آوارگى شوند . اما على رغم تمامى اين تمهيدات، ده‏ها تن از شيعيان وخود حضرت به دست دژخيمان دستگاه عباسى به شهادت رسيدند. آنچه از تاريخ برمى‏آيد اين است كه امام كاظم عليه السلام در ده سال اول امامت ‏خود كه با منصور معاصر بود، با او ديدارى نداشته و حتى منصور برخلاف محمد المهدى و هارون - فرزند و نوه‏اش - او را به بغداد فرا نخواند و نيز به بند نكشيد . اين در حالى است كه منصور، از آن دو،خبيث تر بود و اين از رفتار او با امام صادق عليه السلام و آل على آشكار مى‏شود مساله ديگرى كه بر پليدى و كينه‏ورزى او نسبت‏به خاندان على عليه السلا م و ياران آنان دلالت دارد، وجود خزانه‏اى است كه كليد آن را به ريطه‏» همسر مهدى داده بود . او به ريطه سفارش كرد كه پس از مرگ منصور و در حضورخليفه بعدى در اين خزانه باز شود . ريطه مى‏پنداشت كه در خزانه گوهرهاى گران‏بهايى وجود دارد كه بايد از بيگانگان پنهان بماند . زمانى كه در خزانه را گشودند، سر صد تن از علويان كه در كنار هر يك مشخصات صاحب سر بر رقعه‏اى نوشته شده بود مشاهده كردند . اين اقدام منصور براى شعله‏ور ساختن آتش كينه در دل خليفه بعدى بود تا بدون ترحم قدرت و مقام خلافت را حفظ كند. امام كاظم عليه السلام بارها در روزگار مهدى و هادى به بغداد احضار شد و به بند وزندان درآمد و آزاد مى‏شد، اما روزگارى را كه آن حضرت در دوران هارون به سر برد سخت‏ترين دوران حيات او بود . هارون تمام تجهيزات خود را براى كنترل حركات آن حضرت به كار گرفت . در آغاز خلافتش بارها امام را به بغداد فراخواند و او را به زندان افكند و پس از مدتى او را آزاد ساخته و چنين وانمود مى‏كرد كه او را محترم و گرامى مى‏دارد. شهادت امام كاظم عليه السلام با همه تنگناهايى كه براى امام به وجود آمده بود، شهرت او جهان‏گير شد و دانشمندان به سوى او روانه شدند و آنان كه تا ديروز از وى رو گردان بودند، به امامت او معترف شدند و شيعيان از همه جا خمس و زكات خود را براى او مى‏آوردند و تمامى اين امور ازديد ماموران هارون پنهان نبود. سخن‏چينان به هارون درباره خلافت او هشدار دادند،يكى از نزديكان امام كاظم عليه السلام به نام محمد بن اسماعيل نزد هارون رفته به اوگفت: دو خليفه در يك زمان! يكى عمويم موسى بن جعفر در حجاز و ديگرى هارون در بغداد محمد بن اسماعيل، چنان صحنه‏اى از جريانات مدينه را براى هارون ترسيم نمود تا هارون را وادار به تصميم‏گيرى كرد . هارون مصمم شد تا امام كاظم را بازداشت كند و از او رهايى يابد . بنا به نقل ابن جوزى در «تذكرة‏» هارون به سال 170 ه . ق در راه سفرحج وارد مدينه شد و مردم به استقبال او رفتند، پس از مراسم استقبال، امام مانندهميشه به مسجد رفت . در آن شب هارون نيز به زيارت قبر پيامبرصلي الله عليه و آله رفت و خطاب به پيامبرصلي الله عليه و آله گفت: يا رسول الله، از بابت كارى كه مى‏خواهم انجام دهم معذرت مى‏خواهم، شنيده‏ام كه موسى بن جعفر مردم را به سوى خود دعوت مى‏كند و با اين كار امتت را متفرق كرده و خون آنان را بر زمين مى‏ريزد، لذا مى‏خواهم او را زندانى كنم . آن گاه به مزدوران خود دستور داد او را از مسجد به خانه او بياورند. سپس دو محمل طلبيد و هر يك را بر قاطرى گذارد و بر آنها پوششى نهاد و همراه هر محمل، سوارانى گسيل داشت و به آنان دستور داد يكى از محمل‏ها را به كوفه و محملى كه امام در آن است ‏به بصره ببرند. آن گاه به همراهان امام دستور داد تا او را به والى بصره، عيسى بن جعفر بن منصور تحويل دهند . او امام را يك سال در زندان نگاه داشت كه هارون به او نوشت كه امام را بكشد . او عده‏اى از خواص ومعتمدان خود را خواست و با آنان درباره دستور هارون مشورت كرد، آنان او را از اين كار برحذر داشتند. عيسى بن جعفر در نامه‏اى كه براى هارون فرستاد نوشت: مدت درازى است كه موسى بن جعفر در زندان من است و كسانى را گمارده‏ام تا اوضاع او را براى من گزارش كنند، ولى او در اين مدت نه از تو و نه از من به بدى ياد نكرده و تنها به عبادت و طلب آمرزش براى خود مشغول است، اگر كسى را براى تحويل گرفتن او نفرستى من او را آزاد خواهم كرد،زيرا در نگهدارى او در زندان دچار حرج شده‏ام . چون نامه به هارون رسيد كسى رافرستاد تا امام را از عيسى بن جعفر تحويل گرفته و او را به بغداد برده و به فضل بن ربيع بسپرد . امام روزگارى طولانى نزد او بود شيخ مفيد در ارشاد مى‏گويد: هارون از فضل بن ربيع خواست تا امام را بكشد، ولى او نپذيرفت، هارون در نامه‏اى به او فرمان داد تا امام را به فضل بن يحي تحويل دهد و او امام را در حجره‏اى تحت نظر قرار داد، امام پيوسته مشغول عبادت بود و بيشترين روزها را روزه بود و شب‏ها را به نماز مى‏گذراند . فضل چون اين حال را بديد امام را گرامى داشت و تنگناها را كمتر كرد . اين خبر به هارون رسيد . او كه در «رقه‏» بود از اين مساله خشمگين شد و به او دستور داد تا امام را بكشد، ولى او ابا كرد . هارون غضبناك شد و مسرور خادم را طلبيد و دو نامه به او داد و گفت: به بغداد برو و برموسى بن جعفر وارد شو، اگر او را در رفاه و گشايش ديدى، يكى از نامه‏ها را به عباس بن محمد و ديگرى را به سندى بن شاهك بده . در نامه اول به عباس دستور داده شده بود به محتواى آن عمل كند و در نامه سندى آمده بود كه بايد سر به فرمان عباس گذارد مسرور به دستور هارون به بغداد رفت و به خانه فضل بن يحيى درآمد . كسى از قصد اوآگاهى نداشت، چون مسرور از وضع امام كاظم عليه السلام و آسايش نسبى او آگاه شد فورا نزد عباس و سندى رفت و نامه‏ها را به آنان داد . زمانى نگذشت كه پيكى نزد فضل آمد تا او را با خود ببرد، فضل مدهوش و مات همراه او روان شد و بر عباس بن محمد وارد شد، عباس تازيانه طلبيد و فرمان داد تا فضل بن يحيى را لخت كنند و سندى او را دويست ضربه تازيانه زد . مسرور ماجرا را براى هارون نوشت، هارون فرمان داد تا موسى بن جعفرعليه‌السلامرا به سندى بن شاهك تحويل دهند، آن گاه خود در مجلس نشست و در حالى كه مردم گرد او بودند چنين گفت: اى مردم، بدانيد كه فضل بن يحيى سر از فرمان برتافت، من او را لعن و نفرين مى‏كنم و شما نيز چنين كنيد . از همه سو صداى لعن و نفرين برخاست . در همين حال يحيى بن خالد برمكى پدر فضل از درى مخفى وارد شد وپشت‏سر هارون قرار گرفت و به او گفت: آنچه از فضل خواستى من انجام مى‏دهم. لعن كردم، حال كه توبه كرده و سر به فرمان من نهاده است او را دوست‏ بداريد. حاضران گفتند: ما دوستدار كسى هستيم كه تو او را دوست‏بدارى و دشمن كسى هستيم كه تو دشمن مى‏دارى آن گاه يحيى بن خالد به بغداد رفت و با سندى بن شاهك بر قتل امام كاظم عليه السلام به توافق رسيدند، سرانجام پس از سال‏ها - بين هفت تا چهارده سال - كه امام درزندان‏ها به سر برده؛ به دست‏سندى و با غذاى آلوده به زهر مسموم شد و امام تنها سه روز زنده ماند . چون امام عليه السلا مبه شهادت رسيد، سندى عده‏اى از فقيهان و بزرگان بغداد را كنار پيكر امام حاضر كرد و به آنان گفت: آيا جاى شمشير يا نيزه بر پيكر اومى‏بينيد؟ گفتند: نه، سندى گفت: پس گواهى بدهيد كه او به مرگ طبيعى مرده است و آنان چنين كردند. بعد از اين اقدام، جنازه امام را بر روى پل بغداد قرار داد و منادىفرياد برآورد: موسى بن جعفر را ببينيد كه با مرگ طبيعى مرده است! سپس جسد مطهر امام كاظم عليه السلام را به گورستان قريش بردند و به خاك سپردند. شهادت آن بزرگ در سال 183 يا 186ق و در 55 سالگى اتفاق افتاد از او 37 دختر و پسر به جاى ماند كه برترين و عظيم‏الشان‏ترين آنان هشتمين خورشيدآسمان ولايت على بن موسى الرضاعليه السلام است

 منبع :ماهنامه پاسدار اسلام،شماره 186