گزارشی از جامعه و اقتصاد مردمان قدیم شهرستان؛
آران و بیدگل در یکصد سال پیش
حدود صد سال پیش، حاکمان قاجاری به ماموران خود دستور سرشماری نفوس و مسکن ولایات را صادر کردند. آن زمان آران و بیدگل نیز که قریه‌هایی تحت ولایت کاشان بوده‌اند مورد سرشماری قرار گرفته است…
FacebookTwitterGoogle+اشتراک گذاری
خطب شکن: بیش از صد سال پیش، حاکمان قاجاری به ماموران خود در ولایات و ایالات مختلف دستور دادند تا اقدام به سرشماری نفوس و مسکن ولایت خود کنند. حاصل این سرشماری‌ها در برخی مجموعه‌های خطی وجود دارد که مهم ترین آن هشت مجلد «مجموعه ناصری» است که در کتابخانه‌ی کاخ گلستان نگهداری می‌شود.
در سال ۱۳۷۷ ایرج افشار فهرستی از محتویات این مجموعه را در «فرهنگ ایران زمین» منتشر کرده است که با استفاده از آن، این مقاله در مورد وضعیت اجتماعی و اقتصادی آران و بیدگل در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم استخراج شده است.
***
در سال ۱۲۵۸ خورشیدی جمعیت کاشان (که آن زمان آران و بیدگل و نطنز را نیز در خود داشته است) ۲۱۶۹۹ نفر ذکر شده است که در ۴۵۳۷ باب منزل مسکونی سکونت داشته‌اند. بر طبق گزارش ضبط شده حدود ربع جمعیت کاشان از علما و سادات بودند و برخی به تحصیل و درس اشتغال داشته‌اند. جالب آن که در سال ۱۲۵۸ خورشیدی، حضور ششصد یهودی در کل کاشان ثبت شده است.

کاشان قدیم
گزارشی که در این مقاله به آن استناد می‌شود در سال ۱۲۹۶ خورشیدی به صورت مکتوب جمع آوری شده است.
جمعیت و جامعه آران و بیدگل
در شـرحی که در این سرشماری دربـاره‌ی قریه‌ی آران آمده است می‌خوانیم:«قنات و حـمام و مـساجد و کاروانسرا و دکاکین زیاد دارد.» بر اساس این سرشماری در آران،۱۲ مسجد،۷ حمام‌ و‌ ۷۰‌ دکان واقع است و «زراعت آن جا نقصی ندارد. مردم آن جا کاسب و اهل صنایع‌ می‌باشند. زن‌ها ریسمانهای خوب بـه عمل آورده جولاهای خوب‌ دارند. ابره قبای آران مشهور است. اگرچه در سال‌های گرانی،خیلی خانه‌ها بی‌ساکن‌دار مانده است الان رو به آبادی آورده‌ است که از ‌‌قرار‌ مالیات و تعداد نـفوس مـعلوم می‌شود».
درباره قریه بیدگل که «مسافت جزیی با شهر دارد» نویسنده‌ توضیح‌ می‌دهد: «در برابر‌ قریه آران است که اهل آن مردمان [..] صادقی هستند و اهل بیدگل باهوش‌ و ذکاء هستند… در جلوی بندریگ واقع است. گرمسیر است. در سال‌های گرانی بـه قـدر هزار خانه‌ی آن جا بی‌صاحب مانده و خراب‌ شده‌ است. الان اندک رو به آبادی دارد.»
توضیح آن که این گزارش پس از قحطی بزرگ سال‌های ۱۲۸۸ شمسی ضبط شده است که در آن بر اساس براوردها، ۱۰ درصد مردم ایران جان خود را از دست داده اند.
در سال ۱۲۵۸ خورشیدی جمعیت بیدگل ۳۶۹۵ نفر بوده است که در ۴۳۵ خانه زندگی می‌کردند. این قریه ۶ مسجد و ۷ حمام عمومی و ۶۰ دکان داشته است.
بنابر این گزارش آران و بیدگل و دشت‌های زراعی اطراف آن در مجموع ۱۳۳۶۲ نفر جمعیت داشته است که از آن میان ۴۰۶۶ نفر زن، ۳۶۴۵ نفر مرد و ۵۹۵۱ نفر کودک بوده‌اند. در آن زمان ۱۵۲۸ خانه در آران و بیدگل بوده است.
آران و بیدگل و توابع آن در سال ۱۲۵۸ خورشیدی
قریه زن مرد طفل کل خانه
بیدگل ۱۰۱۸ ۹۲۵ ۱۷۵۲ ۳۶۹۵ ۴۳۵
آران ۱۴۱۸ ۱۲۱۵ ۲۲۴۴ ۴۸۷۷ ۵۱۲
نوش آباد ۱۱۹۷ ۱۱۲۸ ۱۳۲۹ ۳۶۵۴ ۲۷۶
علی آباد ۲۷۵ ۲۴۲ ۳۲۷ ۸۴۴ ۱۸۵
نصرآباد ۱۵۸ ۱۳۵ ۲۹۹ ۵۹۲ ۱۲۰
یزدل ۳۲۸ ۲۹۳ ۵۰۷ ۱۱۲۸ ۲۴۴
ابوزیدآباد ۲۴۸ ۲۳۵ ۳۳۲ ۸۱۵ ۱۳۸
 (به نظر می رسد جای تحقیق بیشتری دارد چون بر اساس تحقیقات انجام شده در کتاب تاریخ سفیدشهر در یکصد سال گذشته همیشه جمعیت نصراباد بیشتر از علی اباد و یزدل بوده است )
مستغلات و تجهیزات شهری آران و بیدگل در ۱۲۵۸ خورشیدی
بیدگل آران نوش آباد
مسجد ۶ ۱۲ ۶
حمام ۷ ۷ ۶
دکان ۶۰ ۷۰ ۴۱
کاروانسرا ۱ – –
دستگاه شعربافی ۵۸ – –
دستگاه جولایی (بافندگی)  ۱۶۰  –  –
معدن و تجارت آران و بیدگل
در سرشماری ۱۲۵۸ خورشیدی، وجود معدن زاج سفید در نزدیکی ابوزیدآباد ثبت شده است که آن را برای رنگرزی و کفاشی به کاشان و حومه حمل می‌کردند.
در کنار این پنبه، ابریشم، گندم، جو و نخ از جمله کالاهایی بوده است که صادرات آن از آران و بیدگل به سایر نقاط رواج داشته است.