ساعت سره و میرآب در کشاورزی قدیم نصرآباد
نظرات خوانندگان(0)
سره (sərə): ساعت آبی، نوعی ساعت آبی جهت تنظیم زمان آبیاری کشاورزان در نصرآباد قدیم، این ساعت شامل یک ظرف طغار مانند به پهنای نیم متر و عمق 30 سانتیمتر و یک کاسهی مسّی کوچک به پهنای 10 سانتیمتر که انتهای آن یک سوراخ ریز داشته است و چند قلوه سنگ برای شمارش
ساعت سره و میرآب در کشاورزی قدیم نصرآباد
سره (sərə): ساعت آبی، نوعی ساعت آبی جهت تنظیم زمان آبیاری کشاورزان در نصرآباد قدیم، این ساعت شامل یک ظرف طغار مانند به پهنای نیم متر و عمق 30 سانتیمتر و یک کاسهی مسّی کوچک به پهنای 10 سانتیمتر که انتهای آن یک سوراخ ریز داشته است و چند قلوه سنگ برای شمارش و شخصی به نام سرهگیر (میراب) بوده است، طرز کار آن بدین شکل بوده که؛ ابتدا کاسهی مسّی را در سطح آب طغار قرار میدادهاند و هر بار که کاسه پر از آب میشده و به ته ظرف میرفته، یک سره که معادل تقریبی ده دقیقه بوده است محسوب میشده، هر ساعت آب 6 سره بوده است. سرهگیر هر مزرعه دو یا چند نفر بودهاند که به صورت شیفتی کار میکردهاند، این اشخاص در گنبذ واقع در کنار جوی آب اصلی و یا استخر آب قنات به صورت شبانهروزی مستقر بودهاند.
تنظیم اوّلیهی یک شبانهروز آبیاری با استفاده از ساعت سره بر اساس فاصلهی زمانی دو طلوع یا دو غروب خورشید و تعداد دفعات پر شدن کاسهی مسّی و تقسیم این زمان بر این دفعات به دست میآمده است.
نشانههایی از به کارگیری این نوع ساعت آبی برای سنجش زمان از حدود ۴ هزار سال قبل مشاهده شده است. ساعت آبی ایرانی سره ابزاری ساده و در عین حال بسیار دقیق، کارآمد و همیشگی بوده و در زندگی کشاورزی جامعهی ایران به ویژه در مناطق کویری که آب مایهی حیات و عنصر اصلی زندگی اجتماعی بوده، ضروری و نقش کارآمدی داشته است. برای تعیین دقیق زمان استفاده از آب قنات و تقسیم عادلانهی زمان سهام هر یک از سهامداران اختراع شده است، ولی بعدها کاربردهای دیگری نیز یافت و برای تعیین بزرگترین روز سال، بزرگترین شب، برابری شب و روز و تعیین اوقات شرعی در دورهی اسلامی به کار برده شد. با مطالعهی استفاده از ساعت آبی در کشورهای مختلف میتوان گفت؛ در هیچ جای جهان ساعت آبی به اندازهی ایران کارآمد و تأثیرگذار و مستمر نبوده است. این ساعت حتّی در زمانی که ۵۰ سال قبل ساعتهای نوین به بازار آمده بود با آنها رقابت داشت و کشاورزان حاضر به کنار گذاشتن آن و استفاده از ساعتهای نوین نبودند. این ساعت دست کم دو هزار سال قدمت دارد و از ابتدای ساخت قنات مورد استفاده بوده است. مدیریت این ساعت آبی توسّط دست کم یک نفر در نوبت روز و یک نفر در نوبت شب انجام میشده و زمان (دقیقهها) بر اساس تعداد پر آب شدن فنجان و با تعدادی تشله یا سنگ جمع آن محاسبه میشده است. ساعت آبی یکی از فنهای مهمّ علمی است که کاربرد میدانی دقیقی داشته و از چند هزار سال پیش تا ۵۰ سال قبل در بسیاری از مناطق ایران با نامهای مختلف استفاده مستمر داشته است. در مقایسه با استاریاب (اسطرلاب) که از نظر علمی بیشتر جنبهی طالعبینی و خرافی در یونان و مصر داشته تا کاربرد علمی و عملی. فنجان یا ساعت آبی ابزار و تکنیک بسیار ساده و در عین حال بسیار مهم و حیاتی در زندگی و کارکرد عملی مردم ایران داشته و هرگز جنبهی خرافاتی پیدا نکرده است1 (تصویر شماره16، ص209).
سره گیر:مسئول محاسبهی ساعت آبی سره
1 . مقاله «قنات میراث فرهنگی علمی ایرانیان»، دکتر محمد عجم، 1383.
برگرفته از صفحه 84 کتاب فرهنگ عامه سفیدشهر
موضوع:
انجمن دوستداران میراث فرهنگی سفیدشهر
خبرنگار:صفری
تاریخ:
مرداد
کلیدواژه ها:
نصراباد
|